වසරකට පමණ පෙර, ශ්‍රී ලංකාව ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් අතථ්‍ය ලෙස නතර කිරීම සහ රජයට එරෙහි මහජන කැරැල්ලක් ඇතුළත් පෙර නොවූ විරූ දේශපාලන හා ආර්ථික අර්බුදයකට මුහුණ දුන්නේය. 2022 අප්‍රේල් වන විට ශ්‍රී ලංකාව සිය විදේශ විනිමය සංචිත සම්පූර්ණයෙන්ම වාගේ අවසන් කර තිබුණි. ආන්ඩුව සිය නය ගෙවීම පැහැර හැර ඇති අතර, ඉන්ධන හෝ වෙනත් අත්‍යවශ්‍ය ද්‍රව්‍ය ආනයනය කිරීමට ක්‍රමයක් නොමැතිව, ආර්ථිකය අත්‍යවශ්‍යයෙන්ම නතර විය.
ආර්ථික බිඳවැටීම මහජන කැරැල්ලක් (ශ්‍රී ලංකාවේ අරගලය හෝ “අරගලය” ලෙස හැඳින්වේ) අවුලුවාලීමට තුඩු දුන් අතර එහිදී රට පුරා සිටින ශ්‍රී ලාංකිකයන් විරෝධතාවයෙන් නැගී සිටි අතර අවසානයේ ජනාධිපති මන්දිරයට කඩා වැදුණි. ජනාධිපති “ගෝඨා” රාජපක්ෂ රටින් පලා ගොස් පසුව ඉල්ලා අස්විය.
ශ්‍රී ලංකාව සාමාන්‍ය තත්ත්වයට පත් වීමට වසර ගණනාවක් ගත වනු ඇතැයි පෙනුනද, අනපේක්ෂිත ප්‍රතිසංස්කරණවාදී නායකයෙකු යටතේ රට දැන් අසාමාන්‍ය ප්‍රකෘතියක් ලබා ගනිමින් සිටී. ශ්‍රී ලංකාවේ අනාගත උපායමාර්ගික විකල්පයන් සහ කලාපය තුළ එහි භූමිකාව සඳහා මෙයින් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද?
බොහෝ විදේශීය විශ්ලේෂකයින් අර්බුදය චීන “ණය උගුලක්” ලෙස ලේබල් කිරීමට ඉක්මන් වූ නමුත් යථාර්ථය වඩාත් සංකීර්ණ විය. නිසැකව ම, අනුප්‍රාප්තික ශ්‍රී ලංකා ආන්ඩු, විශේෂයෙන් ගෝඨා සහ ඔහුගේ සොහොයුරු මහින්ද රාජපක්ෂ යටතේ, චීනයේ තීරය සහ මාර්ග මුලපිරීමේ උද්‍යෝගිමත් ආධාරකරුවන් විය. කොළඹ වරාය නගරය, හම්බන්තොට වරාය සහ ගුවන්තොටුපළ සහ කොළඹ නෙළුම් කුළුණ වැනි සැක සහිත ආර්ථික ශක්‍යතා පිළිබඳ නිෂ්ඵල ව්‍යාපෘති සඳහා විශාල මුදලක් ණයට ගෙන නාස්ති කරන ලදී.
මේවා සමග පාලක රාජපක්ෂ පවුලට පහළට ප්‍රාදේශීය දේශපාලඥයින් සහ නිලධාරීන් දක්වා දූෂිත ගෙවීම් ගංගාවක් ද විය. එම ව්‍යාපෘතිවලින් මුදල් ඉපයීම වැදගත් නොවේ: චීන ස්වයංක්‍රීය ටෙලර් යන්ත්‍ර සදහටම මුදල් ඉවත දමනු ඇත. 2019 අප්‍රේල් මාසයේ ත්‍රස්තවාදී බෝම්බ ප්‍රහාර, Covid-19 වසංගතය සහ යුක්‍රේන යුද්ධය: කම්පන මාලාවක් බලශක්ති මිල ගණන් සහ සංචාරක ඉපැයීම්වලට පහර දුන් විට සාදය අවසන් විය.
එහෙත් “ණය උගුල” ආඛ්‍යානය තිබියදීත්, ශ්‍රී ලංකාවේ බොහෝ ණයගැතිභාවය එහි 30 වසරක සිවිල් යුද්ධයේ උරුමයක් විය. චීනය මෙතෙක් විශාලතම ණය දෙන්නා වුව ද, චීනය වෙත වූ ණය ශ්‍රී ලංකාවේ සියලුම විදේශ ණයවලින් සියයට 20ක් පමණ නියෝජනය කළේය. චීන මුදල් සුනාමිය වෙනත් ණය මත පැමිණි නමුත් එය සමස්ත දේශපාලන පද්ධතියම දූෂිත කළේය.
බොහෝ ආකාරවලින් ශ්‍රී ලංකාව අර්බුදයෙන් බේරීමට වාසනාවන්ත වී ඇත. දිළිඳු සහ අස්ථායී අසල්වැසියෙකු විසින් දිගු කාලීනව තමන්ට එල්ල වන බලපෑම ගැන දැන සිටි ඉන්දියාව, රටට උපකාර කිරීමට පෙරමුණ ගත්තේය. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල (IMF) සහ අනෙකුත් ණය දෙන්නන් සමඟ ණය ගනුදෙනුවක් සාකච්ඡා කරද්දී ආර්ථිකය නැවත ආරම්භ කිරීමට උදව් කරමින් ඉන්දියාව හදිසි අරමුදල් සහ අනෙකුත් අත්‍යවශ්‍ය ආධාර ලබා දුන්නේය.
තවත් වාසනාවන්ත කඩඉමක් වූයේ තමන්ගේම දේශපාලන පක්ෂයකින් තොරව දීර්ඝ කාලීන දේශපාලඥයකු වූ රනිල් වික්‍රමසිංහ මහතා ජනාධිපති ධූරයට පත්වීමයි. ඔහු IMF සහ අනෙකුත් ණය දෙන්නන් සමඟ දිග්ගැස්සුනු ණය සාකච්ඡා හරහා ස්ථාවරත්වයක් සහ හොඳ විනිශ්චයක් ලබා දී ඇත, එය 2023 මාර්තු මාසයේදී US$ බිලියන 3 අරමුදල් ගනුදෙනුවක් විවෘත කරන ලදී. චීනය අවසානයේ එකඟ වුවද, ණය නැවත සැලසුම් කිරීමෙන් බොහෝ ණය දීම හැර, බීජිං උපකාරකයට වඩා අඩු විය. ආර්ථිකය නැවත ආරම්භ කිරීමත් සමඟ IMF දැන් 2024 දී ආර්ථික වර්ධනය නැවත ආරම්භ කිරීමට අපේක්ෂා කරයි.
පසුගිය රජය සමයේ සිදුවූ මැදිහත්වීම් වැළැක්වීම සඳහා නව දූෂණ විරෝධී නීති සම්මත කර මහ බැංකුව සම්පූර්ණයෙන්ම ස්වාධීන කිරීමට කටයුතු කරනවා. එහෙත් බොහෝ දුෂ්කර ආර්ථික ප්රතිව්යුහගත කිරීම් සිදු කිරීමට ඉතිරිව ඇත. සහනාධාර අඩු කිරීම සහ පුම්බා ඇති රාජ්‍ය ව්‍යවසාය විකුණා දැමීම වැනි දේශපාලනික වශයෙන් ජනප්‍රිය නොවන ක්‍රියා මෙයට ඇතුළත් ය. ශ්‍රී ලංකාවේ දිගුකාලීන ආර්ථික සෞඛ්‍යය මෙම දුෂ්කර පියවර මත රඳා පවතිනු ඇත.
අර්බුදය නොතකා, ශ්‍රී ලංකාව තවමත් අභිලාෂකාමී රටක් ලෙස පවතින අතර, ප්‍රධාන මුහුදු මංතීරුවලට ආසන්නව පිහිටා ඇති ස්ථානයෙන් ප්‍රයෝජන ගැනීම සහ කොළඹ භූමිකාව ඇතුළුව කලාපීය නාවික සහ මූල්‍ය මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස “ඉන්දියානු සාගරයේ සිංගප්පූරුව” වීමට තවමත් අපේක්ෂා කරයි. ඉන්දියන් සාගරයේ ඉහළම වරායන් සහ ඇත්ත වශයෙන්ම ලෝකය.
එහෙත් ශ්‍රී ලංකාවට සිය අභිලාෂයන් සපුරාලීමේ හැකියාව රඳා පවතින්නේ එහි ස්ථිර විදේශ ප්‍රතිපත්ති ගැටලු ආමන්ත්‍රණය කිරීම මත ය: එහි දැවැන්ත අසල්වැසියා සහ අනෙකුත් හවුල්කරුවන් අතර නිවැරදි සමතුලිතතාවය සොයා ගන්නේ කෙසේද; සහ එහි මූලික අවශ්‍යතා හඹා යමින් ඉන්දියාවේ කනස්සල්ල සමනය කරන්නේ කෙසේද.
ගෝඨා රාජපක්ෂ යටතේ පසුගිය රජය ශ්‍රී ලංකාව “මධ්‍යස්ථ” ලෙස ප්‍රකාශ කිරීමට උත්සාහ කළ අතර, “ඉන්දියාව පළමුව” ප්‍රතිපත්තියක් ද ඇති අතර ඊට සමගාමීව චීනයේ BRI “රටට හැකි හොඳම ප්‍රතිඵලය” ලබා දුන් බවට තර්ක කළේය. නමුත් මේ පුහු වාචාලකමෙන් වෘත්තය වර්ග කළ නොහැකි විය. එය උපස්ථ කිරීමට මුදල් හෝ බලය නොමැතිව කෙනෙකුට “මධ්‍යස්ථභාවය” පවත්වා ගත නොහැක.
ශ්‍රී ලංකාව 2022 අර්බුදයෙන් ගොඩ එන විට, ලෝකය තුළ තම ස්ථානය සකස් කරන්නේ කෙසේදැයි රජයට නැවත සලකා බැලිය යුතුය. රාජපක්ෂලාට සාපේක්ෂව බටහිර හවුල්කරුවන් සමඟ වැඩ කිරීම වික්‍රමසිංහට වඩා පහසු ය. නමුත් එය ඊට වඩා බොහෝ වැඩි ය. ඉන්දියාව සහ චීනය අතර ශුන්‍ය එකතුවක තරගයක පරමාර්ථය කර ගැනීමට ශ්‍රී ලංකාවට සරලවම හැකියාවක් නැත.
ශ්‍රී ලංකාවේ භූගෝලීය පිහිටීම අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ ස්වාධීනත්වය උපරිම කිරීම දුෂ්කර තේරීම් කිහිපයක් ඇතුළත් වේ. ඉන්දියාව සමඟ ස්ථාවර සහ අන්‍යෝන්‍ය වශයෙන් වාසිදායක ආරක්ෂක සබඳතාවක් ගොඩනඟා ගැනීමට නම්, ශ්‍රී ලංකාවට නිසැකවම ඉන්දියාවට සුළු අවශ්‍යතා කිහිපයක් යටත් කිරීමට තෝරා ගැනීමට සිදුවනු ඇත. එක් දෙයක් නම්, චීන සබ්මැරීන හෝ “පර්යේෂණ” යාත්‍රා හෝ චීන චන්ද්‍රිකා මධ්‍යස්ථාන හෝ රේඩාර් මධ්‍යස්ථාන සඳහා වන කටකතා යෝජනා සමඟ ඇති වන මතභේදයන් ශ්‍රී ලංකාවට දරාගත නොහැක. මෙම අනවශ්‍ය කුපිත කිරීම් ඉන්දියානු කනස්සල්ලට පත් කිරීමට ඉඩ දීමෙන් ශ්‍රී ලංකාව ඉහළ මිලක් ගෙවයි, ඒ වෙනුවට අර්ථවත් වන දේ සුළු ප්‍රමාණයක් ලබා ගනී. චීනයේ කලාපීය ආරක්ෂක අභිලාෂයන් සඳහා දියත් කිරීමේ වේදිකාවක් ලෙස සැලකීමට ඉඩ දීම කිසි විටෙකත් ශ්‍රී ලංකාවේ අවශ්‍යතා සඳහා නොවනු ඇත.
චීනය, ඉන්දියාව, ජපානය සහ යුරෝපය වැනි හවුල්කරුවන්ගෙන් ආයෝජන ලබා ගැනීම ඇතුළත් තිරසාර ආර්ථික සංවර්ධනය සඳහා නිවැරදි සූත්‍රය ශ්‍රී ලංකාවට ද සොයා ගැනීමට අවශ්‍ය වනු ඇත. ශ්‍රී ලංකාව සිය ආයෝජන හවුල්කරුවන් විවිධාංගීකරණය කිරීමට අමතරව, හැකිතාක් උපාය මාර්ගික වශයෙන් සංවේදී ක්ෂේත්‍ර මඟහරිමින් විනිවිද පෙනෙන සහ ආර්ථික වශයෙන් වාසිදායක කොන්දේසි මත ආයෝජන සිදු කරන බව සහතික කිරීමට ක්‍රියාවලි ස්ථාපිත කළ යුතුය.
මේ කිසිවක් පහසු නොවනු ඇත, නමුත් 2022 අර්බුදය ශ්‍රී ලංකාවේ ස්ථාවරය නැවත ස්ථානගත කිරීමට අවස්ථාවක් ලෙස සැලකිය යුතුය. ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය යළි ගොඩනැගීම සඳහා දුෂ්කර තීරණ ගැනීම, ප්‍රමුඛතා හඳුනා ගැනීම සහ වඩා හොඳ තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලීන් නිර්මාණය කිරීම අවශ්‍ය වී ඇත. වඩාත් තිරසාර උපායමාර්ගික ඉරියව්වක් ගොඩනැගීම සඳහා ශ්‍රී ලංකාවට ආර්ථික සංවර්ධනයේ සහ ආරක්ෂාවේ වඩාත්ම වැදගත් ප්‍රමුඛතා සාක්ෂාත් කර ගන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව දුෂ්කර තීරණ ගැනීමට ද අවශ්‍ය වනු ඇත.
මූලාශ්රය : Lowyinstitute
